پمپ سرم دستگاهی مشابه با پمپ سرنگ است با این تفاوت که در آن از ست سرم استفاده میشود. دستگاه دارای ابعادی کوچک و با وزنی حدود 2 کیلوگرم بوده و قابلیت نصب روی پایه‌ی مخصوص را داراست. این دستگاه قادر است دارو را از مقادیر بسیار کم حدود 1ml/hr تا 450ml/hr با دقت تزریق کند. دستگاه به رایانه هوشمندی مجهز است که با کاهش یا افزایش فشار میتواند جریان پیوسته‌ای برقرار نماید. تغییر فاصله بیمار تا پمپ و یا کاهش ارتفاع ستون مایع، تغییری در جریان و سرعت تزریق ایجاد نمیکند.

مکانیسم عمل

كيسه سرم در بالای پمپ آویخته شده و به انتهای آن یک تیوب متصل میشود. این تیوب درون پمپ بر روی مجموعه‌ای از دنده‌های کوچک و یک غلتک ثابت میشود. حرکت غلتک و دنده‌ها منجر به انتقال شمایع از تیوب به بیمار میشود. نرخ جريان مايع و حجم مورد نياز آن توسط کاربر تنظیم میشوند دنده‌‌ها و غلتك بر اساس سرعت تنظيم شده شروع به حركت ميكنند. پس از تزریق حجم مورد نظر و تعیین شده مایع، یک آلارم هشداردهنده به صدا درآمده و جریان مایع متوقف میشود. یک سنسور آشکارساز هوا که در کنار تیوب قرار گرفته، با تشخیص عبور حباب هوا این آلارم را فعال میسازد. پمپ‌‌هاي تزريق ميزان فشار مايع را مانيتور میکنند و باعث كنترل فشار مايع تزريقي و ممانعت از آسيب رسيدن به رگ بيمار حين افزايش احتمالي بيش از حد فشار تزريق میشوند. با افزايش بيش از حد فشار، آلارم‌های مربوط به بسته شدن و انسداد ‏‎(Occlusion)‎‏ تيوب تزريق، فعال میشوند.

انواع سرم پمپ ها

1- سرم پمپ های حجمی (Valometeric) با تکنولوژی rotary:

این روش بیشتر برای تزریق قطرهای بالا مثلاً در پمپ‌های قلب و دیالیز استفاده میشود. در محل اتصال غلطک‌ها به بدنه ست سرم تحت فشار است، اگر غلطک‌ها بچرخند حجم محلول بین 2 غلطک درگیر، جابجا میشود. حجم بین غلطک‌ها مشخص و ثابت است.

طبق رابطه زیر حجم محبوس شده که مشخص است و معلوم چون شلنگ قطرش معلوم است.

V=Vpa.v×RPMکل

جابجایی حجم محبوس شده توسط Rotary Pump

2- سرم پمپ های انگشتی یا قطره شماری با تکنولوژی Peristaltic:

این روش در دستگاه پمپ سرم استفاده شده و پس از عبور ست سرم از دستگاه از روی غلطک‌های مشابه شکل زیر عبور کرده و باعث جابجایی مایعات موجود در ست می‌شود. سرعت تزریق مایعات در پمپ سرم به سرعت حرکت این غلطک‌ها مربوط است.

انواع ست سرم

در دستگاه پمپ سرم از دو نوع ست استفاده میشود که با توجه به اینکه از کدامیک از این ست‌ها استفاده شود، نحوه محاسبه تعداد قطرات متفاوت خواهد بود. لذا در دستگاه پمپ سرنگ ابتدا نوع ست سرم که به دستگاه متصل میشود باید تعیین گردد. از انواع ست‌هایی که در دستگاه پمپ سرم قابل استفاده است میتوان به Macro set (چمبر بزرگ) و  Micro set (چمبر کوچک) اشاره کرد.

ماکروست مورد استفاده در پمپ سرم

میکروست مورد استفاده در پمپ سرم

• در Macro set هر 15-20 قطره 1 سی‌سی است.
• در Micro set هر 60 قطره 1 سی‌سی است.

حجم تزریقی نیز در دستگاه پمپ سرم به دو روش اندازه‌گیری میشود: شمارش

قطرات ست سرم و یا اندازه‌گیری حجم بر اساس Rate تزریقی.

پارامتر های پمپ سرم

1) (Volume) حجم (Liter و CC)

• VI (Volume Infused) حجم تزریق شده: پارامتری است که نشان میدهد تا آن لحظه از زمان، چه حجمی از دارو تزریق شده است.
• VTBI (Volume To be Infused) حجم تزریقی: حجمی از داروی درون سرنگ که برای تزریق به بیمار در نظر گرفته شده است. این پارامتر جنبه اطلاعاتی و کنترلی دارد. میزان تزریق هیچ‌گاه بیش از VTBI تنظیمی نخواهد بود.

2) زمان ( s و m و h):

مدت زمان تزریق دارو

3) (Rate) نرخ: (… ,ml⁄h ,  lit⁄h, cc⁄min ):

سرعت تزریق دارو یا حجم ماده تزریقی در واحد زمان

برخی پارامترها را کاربر وارد میکند و بقیه پارامترها توسط دستگاه محاسبه میشوند.

4) (Dose) دوز:

مقدار ماده مؤثر در واحد حجم تزریقی (…,mg⁄cc,μg⁄cc,gr⁄lit)

این پارامتر در کاربردهای مربوط به داروهای شیمی درمانی و بیهوشی اهمیت پیدا میکند. با توجه به دوز، پارامترهای حجم، زمان و نرخ قابل تغییر هستند.

5) فشار تزریق:

برآیند فشارها در مسیر تزریق که شامل فشار سوزن انتقال دارو به رگ، و فشار خون بیمار میشود. این پارامتر توسط دستگاه نمایش داده میشود و به طول مسیر، نوع و ویسکوزیته دارو، فشار خون بیمار و وضعیت عروقی بیمار بستگی دارد.

6) Occlusion (انسداد):

میزان فشاری است که بسته به فشار خون بیمار و شرایط او، نوع دارو، نوع ست مورد استفاده توسط کاربر تعریف میشود. دستگاه تزریق را تا رسیدن به این فشار ادامه میدهد و به محض رسیدن فشار درون مسیر به این حد آن را متوقف میسازد. از جمله عواملی که باعث به وجود آمدن چنین وضعیتی میشوند، می‌توان به ایجاد گرفتگی در آنژیوکت، گرفتگی مسیر و وضعیت قرارگیری نامناسب بیمار اشاره کرد.

7) تزریق سریع با دکمه purge:

به تزریق حجمی از محلول با سرعت زیاد گفته میشود و یا تزریق حجم بالای دارو با سرعت زیاد و در زمان کم برای پر کردن مسیر تزریق.

در ابتدا قبل از اتصال به بیمار شلنگ انتقال دارو از هوا پر است و باید با دارو پر شود و سپس به بیمار وصل شود. در این حالت از دکمه Purge جهت هواگیری استفاده میشود. تنها تفاوت Bolus و Purge با هم این است که در تزریق سریع توسط Bolus حجم تزریقی به حجم تزریقی کل اضافه می‌شود ولی در Purge به حجم تزریقی کل اضافه نمی‌شود و عدد VTBI تغییر نخواهد کرد. به عنوان مثال چنانچه حجم تزریقی توسط دستگاه  5cc باشد و  1cc هم توسط Bolus اعمال شود، در کل cc 6 به مریض تزریق شده، ولی اگر این 1cc توسط تزریق سریع Purge انجام شود، حجم تزریقی همان  5cc نشان داده خواهد شد.

8) KVO (Keep Vain Open):

یکی از مسائلی که باعث می‌شود فشار تزریق به فشار انسداد برسد گرفتگی و بسته شدن آنژیوکت داخل رگ است که علت آن میتواند انعقاد و یا لخته شدن خون باشد، که عامل آن پلاکت‌ها هستند که در تماس با هوا یا اغتشاش در مسیر انتقال خون باعث میشود انعقاد رخ دهد. حال اگر تزریق ما تمام شود و جریان تزریقی دارو نداشته باشیم در محل آنژیوکت و رگ امکان ایجاد لخته را داریم. برای جلوگیری از این اتفاق قابلیت KVO را به دستگاه‌ها اضافه کرده‌اند. زمانی که تزریق دستگاه به اتمام رسید، آلارم stop نمایش داده میشود. در این حالت تزریق داره پایان مییابد ولی به دلیل وجود قابلیتی به نام KVO حجمی از دارو سرعت بسیار کم در حد  1cc⁄h به بیمار تزریق میشود. این نرخ از لحاظ دارویی اثری بر بیمار ندارد اما جریان مایع را در آنژیوکت برقرار نگاه میدارد و نمی‌گذارد مسیر آنژیوکت بسته شود.

9) (Total intravenous anaesthesia) TIVA (بیهوشی درون وریدی کامل):

بیهوشی در اتاق عمل با تزریق ماده بیهوشی انجام میشود و سپس با بکارگیری گازهای بیهوشی توسط دستگاه بیهوشی، این حالت در بیمار حفظ میشود. با این حال گازهای بیهوشی اثرات منفی بر سیستم تنفس خواهند داشت. به منظور اعمال داروی بیهوشی تزریقی از دستگاه پمپ تزریق استفاده میشود. دستگاه بر مبنای نوع دارو و وزن بیمار، دوز دارو را محاسبه نموده مشخص میسازد برای هر یک از حالت‌های بیهوشی سریع و یا حفظ حالت بیهوشی پیوسته چه حجمی از دارو باید تزریق شود. در چنین کاربردهایی نیاز است تزریق با دقت بسیار بالا در حد انجام پذیرد.

قسمت های جانبی پمپ سرم

ست مورد استفاده در دستگاه میتواند عمودی یا افقی باشد.

سنسور اولتراسونیک Air in line:

جهت تشخیص حباب هوا در ست سرم بکار میرود تا پیش از رسیدن هوا به بیمار از آن ممانعت به عمل آید. تشخیص حباب‌های هوا در مسیر با استفاده از سنسورهای التراسوند صورت میگیرد. مبنای کار بر اساس این اصل است که ضریب بازگشت امواج US از محلول و دیواره با ضریب بازگشت آن از حباب متفاوت است.

سنسور اثر هال free Flow:

اگر درب دستگاه باز شود مسیر را میبندد. اگر آلارم Air in line داشته باشیم نیز مسیر بسته و تزریق را متوقف میکند.

سنسور مادون قرمز در Drip:

برای شمارش تعداد قطره ها

مزایای استفاده از پمپ تزریق

1. قابلیت تنظیم دقیق مقادیر از 1cc⁄hr تا 4500cc/hr
2. توانائی تزریق حجم مشخصی از مایع در دوره زمانی معین و اعلام پایان تزریق
3. قابلیت کالیبره شدن با مایع‌های مختلف
4. اعلام وجود هوا در ست تزریق
5. اعلام انسداد مسیر خروجی مایع
6. قابلیت کار با باطری در هنگام انتقال بیمار