آیا تا به حال اسم پیس میکر را شنیده اید؟ یا اینکه با اصطلاح عموم کسی قلبش با باتری کار میکند؟؟؟

ضربان‌ساز یا پیس میکر (pacemaker) دستگاهی است که عمل ضربان‌سازی را برای قلب تقلید میکند. به قلب ضعیف کمک میکند که ضربان سازی را تا حد ممکن به طور طبیعی باز سازی کند تا فرد در پمپاژ و ضربان سازی کمتر دچار مشکل شود.

پس ضربان ساز قلب دستگاه کوچکی است که برای حفظ ضربان قلب و ریتم مناسب، تکانه های الکتریکی را به عضله قلب می فرستد. همچنین می توان از ضربان ساز ضربان قلب برای درمان غش (سنکوپ)، نارسایی احتقانی قلب و به ندرت کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک نیز استفاده کرد. این دستگاه در حین جراحی ای جزئی دقیقاً زیر پوست قفسه سینه کاشته میشود. قلب سالم ضربان ساز مخصوص به خود را دارد که میزان ضربان قلب را تنظیم میکند. اما در برخی از افراد قلب مرتباً نمیتپند، که ناشی از مشکلی به نام آریتمی است. که در این حالت، دستگاه ضربان ساز می تواند آن را اصلاح کند.

انواع ضربان ساز ها

پیس میکر طبیعی:

قلب دارای سلول‌های (بالقوه) پیس میکر متعددی است که در گره سینوسی (گره پیش‌آهنگ)٬ گره دهلیزی-بطنی (AV node)٬ دسته هیس (Hiss bundle) و سلول‌های پورکینژ قرار دارند. ضربان‌ساز اصلی و طبیعی یا گره سینوسی‌دهلیزی دارای سریع‌ترین میزان دشارژ طبیعی (۷۰-۸۰ بار در دقیقه)است. این دشارژ در گره دهلیزی-بطنی حدود ۶۰ پالس در دقیقه(bpm) و در دسته هیس حدود ۵۰ bpm و در سلول‌های پورکینژ ۳۰ ضربه در دقیقه میباشد. در حالت پیدایش نقص در پیس‌میکر طبیعی و سریع‌تر٬ پیس میکر آهسته‌تر بعدی٬ کار ضربان‌سازی در قلب را به‌عهده میگیرد.

پیس میکر مصنوعی:

در برخی بیماران قلبی مانند مبتلایان به کندی ضربان قلب شدید (برادیکاردی)، نامنظمی ضربان قلب و بلوک قلبی گاه از ضربان ساز یا پیس میکر مصنوعی (به انگلیسی: artificial pacemaker) استفاده میکنیم. این ضربان ساز میتواند موقتاً خارجی باشد ولی معمولاً با عمل جراحی در داخل بافت قلب کاشته میشود.

 پیس میکر و نحوه قرارگیری در بدن

ویژگی‌های پیس میکر بستگی به بیماری فرد دارد و مثلاً میتواند دو الکترود داشته باشد که در داخل دهلیز و بطن کار گذاشته میشود و با انرژی باتری که نیمه عمر چند ساله دارد موجب ایجاد ضربانهای قلب شود. امروزه بسیاری از پیس میکرها را میتوان بدون بیهوشی عمومی و فقط با بی حسی موضعی و برشی در سمت چپ سینه جایگذاری کرد.

انواع مختلف پیس میکر ها

اولين پيس ميکر که در 50 سال پيش ساخته شد به اندازه يک ساعت روميزي بود و طول عمر آن کمتر از 12 ماه  بود. امروزه پيس ميکرها بسيار کوچک‌تر میباشند و می‌توانند تا سه حفره قلب را تحريک کرده و عمري بين 5 تا 10 سال دارند.

ساده‌ترین انواع پيس ميکر را پيس ميکر تک حفره‌اي مینامند زيرا آن‌ها از طريق يک ليد (سيم) تنها به يک حفره قلب که معمولاً بطن راست میباشد، متصل میشوند.

پيس ميکرهاي دو حفره‌اي دو ليد (سيم) دارند که معمولاً يکي در دهليز راست و ديگري در بطن راست قرار میگیرد. اين پيس ميکرها قادر به تحريک دو حفره هستند.

بعضي از پيس ميکرها دارای سه ليد (سيم) هستند. يکي در دهليز راست، يکي در بطن راست، و دیگری در بطن چپ قرار میگیرد. در اين نوع، ضربان بطن راست و چپ بطور همزمان صورت میگیرد و در بيماراني که مبتلا به نارسایی قلبي شديد هستند اين نوع پيس ميکر مي‌تواند منجر به افزايش کارایي قلب شود.

انواع پیس میکر (تک لید/ دو لید/ سه لید)

هر کدام از پيس ميکرهاي توضيح داده شده میتوانند سرعت ضربان قلب را بسته به نياز بيمار تغيير دهند. بدين معني که در زماني که بيمار فعال‌تر میشود، پيس ميکر می‌تواند ضربان قلب را تندتر کند و در هنگام استراحت آن را کند نمايد. بعد از اينکه پيس ميکر در بدن بيمار تعبيه شد پزشک میتواند با استفاده از “پروگرامر” آن را از خارج از بدن تنظيم نمايد. پروگرامر يک کامپيوتر مخصوص میباشد که می‌تواند دستورات لازم را از طریق امواج خاص و از روي پوست به پيس ميکر منتقل کند. اين عمل بدون درد میباشد و پروگرامر می‌تواند اطلاعات موجود در پيس ميکر راجع به قلب بيمار را در اختيار پزشک قرار دهد.

پیس میکر بیماری قلبی را درمان نمیکند. علت ضربان قلب کند یا نامنظم را مرتفع نمیکند ولی میتواند برای سال‌های متمادی ضربان قلب را بطور طبیعی حفظ کند که نتیجتاً بطور قابل توجهی کیفیت زندگی را در افراد مبتلا به آریتمی قلب بالا میبرد.

کاربرد پیس میکر

موارد استفاده پیس میکر یا باتری قلب عبارت اند از:

• آسیستول بطنی (در موارد اورژانس از پیس میکر موقت استفاده میشود.)
• وقفه سینوسی متناوب
• برادیکاردی شدید که برون ده قلبی کم و با حملات استوکس آدامس همراه باشد.
• بلوک درجه دو گره AV (موبیتز تیپ دو)
• بلوک درجه سه گره AV که به درمان مقاوم و با حملات استوکس آدامس همراه باشد.
• سندروم گره سینوسی بیمار (SSS)
• بلوک شاخه چپ به دنبال سکته قلبی حاد
• بلوک شاخه راست همراه با همی بلوک شاخه چپ
• فیبریلاسیون دهلیزی با جوانب بطنب بسیار کم
• برای مهار آریتمی های دهلیزی (PAT) یا بطنی (VT)
• بیمارانی که تحت عمل جراحی قلب قرار می گیرند و احتمال ایست قلبی یا بلوک های گره AV وجود دارد.
• در مواقع استفاده از شوک الکتریکی و کاتتریزاسیون قلبی کاربرد دارد.

پیس میکر موقت (TMP)

اجزای پیس میکر

پیس میکر دو بخش دارد:

• مولد پالس: این محفظه فلزی کوچک یک باتری و مدار الکتریکی را در خود جای داده که میزان پالس های الکتریکی ارسالی به قلب را کنترل میکند.
• یک تا سه سیم انعطاف پذیر و عایق: هر کدام در یک یا چند محفظه از قلب قرار میگیرند و پالس های الکتریکی را برای تنظیم ضربان قلب ارسال میکنند که به آن ها لید میگویند. با این حال، برخی از ضربان سازهای جدیدتر نیازی به لید ندارند. این دستگاه ها که ضربان سازهای بدون لید نامیده میشوند، مستقیما در عضله قلب کاشته میشوند.
• مدار یا ماژول کوچک الکتریکی
• سنسور

پیس میکر چگونه کاشته میشود؟

ضربان سازها به دو روش کاشته میشوند:

رویکرد قلب و عروق: این متداول ترین تکنیک مورد استفاده است. این روش در آزمایشگاه ضربان ساز قلب یا آزمایشگاه الکتروفیزیولوژی انجام میشود.
• داروی بی حسی موضعی (داروی تسکین دهنده درد) برای بی حس شدن محل تجویز میشود. در جایی که لیدها و ضربان ساز قلب وارد میشود، برشی در سینه ایجاد میشود.

• سرب (ها) از طریق برش وارد ورید میشوند، سپس با کمک دستگاه فلوروسکوپی به قلب هدایت میشوند.

• نوک سرب به عضله قلب متصل میشود، در حالی که انتهای دیگر سرب (متصل به مولد نبض) در جیب ایجاد شده در زیر پوست در قسمت بالای قفسه سینه قرار دارد.

رویکرد اپیکاردیال: این مورد بیشتر در کودکان استفاده میشود.

• این روش توسط یک جراح در یک مجموعه جراحی انجام میشود. بیهوشی عمومی برای خواباندن کودک انجام میشود.

• جراح نوک سرب را به عضله قلب متصل میکند، در حالی که انتهای دیگر سرب (متصل به مولد نبض) در جیب ایجاد شده در زیر پوست در شکم قرار دارد.

• اگرچه بهبود با رویکرد اپی کاردی طولانی تر از روش دیگر است، اما تکنیک های کم تهاجم امکان بستری در بیمارستان و زمان بهبود سریع تر را فراهم میکند.