امروزه برای اندازه‌گیری میزان حجم هوای دم و بازدم از دستگاه اسپیرومتر استفاده میشود. این دستگاه با هدف سنجش میزان اکسیژن موجود در هوای محیط و انتقال آن به بدن به منظور سوخت‌وساز و همچنین دفع دی اکسید کربن حاصل از آن کاربرد دارد. یکی از رایج ترین آزمایش ها برای بررسی عملکرد ریه در برخی بیماری های تنفسی مانند آسم و آلرژی، تست اسپیرومتری است که با استفاده از این تست، می توان به راحتی اختلالات عملکرد ریه بیماران را تشخیص داد و برای روند درمان اقدامات موثر و به موقعی را ارائه داد.
اسپیرومتری و اسپیروگرام چیست؟
همانطور که گفته شده، اسپیرومتر دستگاهی است که با استفاده از آن اندازه گیری، ظرفیت ها و حجم های ریوی صورت میگیرد که این عملیات انجام شده را اسپیرومری می گویند و پس از آن به برگه ای که شاخص بر روی آن ثبت می شود، اسپیروگرام گفته میشود.
ساختار اسپیرومتر
در داخل دستگاه اسپیرومتر ترکیبی از گازهای هوا یا اکسیژن موجود میباشد. از دستگاه دو لوله خرطومی خارج میشود که به یک دهانه سه طرفی منتهی میشود. قطعه دهانی در وسط این بخش سه طرفه واقع شده است. هوای داخل اسپیرومتر از طریق یکی از لوله های خرطومی به نام لوله دمی در هنگام دم به داخل ریه ها وارد شده و از طریق لوله خرطومی دیگر به نام لوله بازدمی، هوای بازدم شده به داخل دستگاه باز میگردد. با هر بار انجام عمل دم و بازدم سرپوش دستگاه بالا و پایین رفته و منحنی های تنفسی بر روی استوانه ثبات و با استفاده از قلم مخصوص رسم میشود. در محل خروج لوله دمی از استوانه نیز یک دما سنج اسپیرومتر واقع شده که نمایش دهنده دمای هوای داخل اسپیرومتر خواهد بود. لازم به ذکر است در داخل محفظه دستگاه و در محل عبور هوای بازدم شده ظرفی قرار دارد که حاوی آهک سود دار است و باعث موجب جذب co2 ناشی از هوای بازدمی خواهد شد.
کاربرد دستگاه اسپیرومتر
دستگاه اسپیرومتری برای شناسایی انواع مشکلات و بیماری های آلرژیک و غیر آلرژیک تنفسی همچون آسم، برونشیت مزمن، نا هنجاری قفسه سینه و بافت های ریوی کاربرد دارد.
از دستگاه اسپیرومتری همچنین برای تشخیص برخی بیماری ریوی، نوع پاسخ به درمان و یا تغییرات رشد نیز مورد استفاده قرار میگیرد.
استفاده از اسپیرومتر می تواند یک پش زمینه موثر برای اقدامات قبل از درمان در بیماران ریوی باشد.
موارد استفاده از تست اسپیرومتری
برای ارزیابی توان عملکردی ریه در موارد مختلف از تست اسپیرومتری استفاده میشود که نتایج حاصل از آن میتواند در تشخیص برخی بیماری های تنفسی و اقدامات به موقع برای درمان موثر باشد. در این موارد از دستگاه اسپیرومتر و تست عملکرد ریه استفاده میگردد که عبارتند از:
1- تشخیص و شناسایی به موقع بیماری های تنفسی و تعیین میزان انسداد راه تنفسی
2- ممانعت از ایجاد عوارض بیماری های تنفسی و درمان به موقع
3- پیگیری و سیر درمان بیماری های تنفسی جهت ادامه درمان و یا تغییر روش در درمانهای دارویی
4- انجام معاینات پیش از استخدام برای تشخیص قابلیت های فردی در شغل مورد نظر
5- انجام معاینات دوره ای و سالانه برای بررسی وضعیت سلامت کارگران و بیماری های شغلی
6- استفاده از اسپیرومتر می تواند در تغییر شغل یا محدود کردن کارگران بیمار نقش مهمی داشته باشد
7- تشخیص خطر بعضی از عمل های جراحی با کمک تست اسپیرومتری یا عملکرد ریوی
8- مناسب برای انجام معاینات مخصوص افراد سیگاری
9- مناسب برای افرادي كه سابقه سرما خوردگي هاي متوالي و يا آلرژي تنفسي دارند
در برخی مواقع نیز از دستگاه تنفس اسپیرومتری به منظور تشخیص زودرس بیماری های تنفسی مرتبط با شغل نیز استفاده می گردد.
حجم های ریوی چیست؟
با استفاده از اسپیرومتری می توان حجم های ریوی را که به حجم استاتیک شناخته میشوند اندازه گیری کرد. درواقع این حجم ها، شامل ظرفیت هایی از هوا است که بیمار میتواند آنها را به ریه خود وارد کرده و یا از آن خارج کند. مقدار باقیمانده از حجم ریه که پس از بیشترین فشار بازدم همچنان در ریه باقی میماند و نیز وابسته های آن مثل ظرفیت کل ریه و ظرفیت عملی باقیمانده با اسپیرومتر ی ساده قابل اندازه گیری نیستند و برای اندازه گیری آنها باید از سایر آزمون های عملکرد ریه نظیر روش ترقیق گاز هلیم استفاده کرد.
انواع دستگاه اسپیرومتری
امروزه به علت تنوع استفاده از تجهیزات، لازم است که انواع مختلف دستگاه ها با کاربریهای مختلف در اختیار استفاده کنندگان از محصول قرار بگیرد. به این ترتیب انواع مختلفی جهت مصارف مختلف ساخته شده است که از قرار زیر میباشد :
پلتیسموگرافی کل بدن
این نوع از دستگاه اسپیرومتری نسبت به دستگاه های دیگر، حجم ریه را با اندازه های دقیق تری نشان میدهد. برای انجام تست اسپیرومتری و اندازه گیری عملکرد ریه، فرد مورد نظر را داخل یک فضای کوچک قرار میدهند.
پنوماتاکومتر
در این مدل، اندازه گیری جریان اکسیژن از طریق تشخیص اختلاف فشار درون یک بافت سالم صورت میگیرد. یکی از مزایای استفاده از این دستگاه برای بیمار، استشمام هوای تازه در هنگام آزمایش است.
اسپیرومتر الکترونیکی
اندازه گیری دم و بازدم با استفاده از مبدل های اولتراسونیک سرعت و یا اختلاف فشار در کانال های مختلف، صورت میگیرد. برای افزایش پاکیزگی در این دستگاه، از کانال های یکبار مصرف برای جریان هوا استفاده میشود. این دستگاه با حذف برخی خطاهای حرکت و مقاومت نسبت به سایر مدل ها دقت عمل بیشتری دارد.
دستگاه اسپیرومتر تشویقی
کاربرد این دستگاه جهت بهبود عملکرد شش میباشد.
دستگاه اسپیرومتر مشابه آسیاب بادی
این نوع به منظور سنجش ظرفیت اجباری و حیاتی شش ها بدون استفاده از آب، کاربرد دارد. توان اندازه گیری این نوع دستگاه از۷۰۰ تا ۱۰۰۰ میلی لیتر است. این مدل از دستگاه اسپیرومتری مشابه تانکر آب بوده و دارای وزنی بسیار سبک میباشد. برای استفاده از این نوع اسپیرومتر می بایست دستگاه را به صورت افقی قرار داد.
پارامترهای مهم تست اسپیرومتری
پارامترهای مهم تست تنفس شامل این موارد میشوند:
پارامترهای مهم تست تنفس
تعریف
SVC
ظرفیت حیاتی بازدم آرام
FEV۱
حجم هوای خروجی در ثانیه اول بازدمی که با فشار خارج میشود.
FVC
ظرفیت حیاتی اجباری و پرفشار
FEV۱/FVC
کسر ظرفیت حیاتی خروجی در ثانیه نخست بازدم
MMEF (FEF ۲۵-۷۵)
متوسط فلو در بازه زمانی که ۲۵ تا ۷۵٪ حجم ریه خالی شده است.
PEF
ماکزیمم فلوی بازدم (جریان هوای بازدم)
موارد منع استفاده از اسپیرومتری
درست است که این آزمایش نوار ریه ساده و راحت است، اما گاهی ممکن است عوارض جدی و خطرناکی برای فرد ایجاد کند. بنابراین افرادی که شرایط زیر را دارند بهتر است پیش از انجام این تست حتما با پزشک متخصص یا فوق تخصص ریه مشورت کنند:
افرادی که اخیرا جراحی آب‌مروارید انجام داده‌اند.
افرادی که مشکلات قلبی عروقی دارند.
افرادی که استفراغ و تهوع شدید دارند.
کسانی که خلط خونی بدون دلیل مشخص دارند.
افرادی که از اتساع عروق شکمی یا مغزی رنج می‌برند.
افرادی که بیماری حاد دارند.
تست اسپیرومتری چه مواقعی لازم است؟
تست تنفس اسپیرومتری آزمایش استانداردی است. برای افرادی که گزینه جراحی هستند یا برای بررسی سلامت عمومی فرد از نظر ابتلا به بیماری‌های دیگری مثل روماتوئید، این تست انجام میشود. از دیگر مواقعی که انجام تست اسپیرومتری لازم است، زمانی است که فرد خس‌خس سینه، تنگی‌نفس یا سرفه داشته باشد.
