نبولایزر چیست و چه کاربردی دارد؟

ریه ها مهم ترین بخش دستگاه تنفسی هستند که از برونش ها (Bronchi)، برونشیول ها (Bronchiols) و آلوئول ها (Alveoli) تشکیل شده اند.  در مواردی که فرد به بیماری های ریوی مانند برونشیت، التهاب ریه یا آسم شدید دچار شده باشد، پزشک استفاده از دستگاه نبولایزر را تجویز میکند. نبولایزر که نام دیگر آن ریز پاش است، برای رساندن داروهای قابل استنشاق به دستگاه تنفسی به کار میرود. به کمک نبولایزر، دارو به سرعت مستقیما به ریه ها رسیده و اثر میکند. هم چنین از تاثیر دارو بر سایر بافت های بدن – که در مصرف داروهای خوراکی یا تزریقی وجود دارد – جلوگیری میشود.

استفاده از این دستگاه به تحقق موارد زیر کمک میکند:

• افزایش عملکرد ماهیچه های دستگاه تنفسی
• بهبود توانایی فرد در انجام فعالیت های عمومی
• جلوگیری از تجمع ترشحات و خلط های ریوی
• کاهش سرفه و عفونت سینه
• کاهش چسبندگی
• کم شدن درد
• رفع اسپاسم
• بهبود برگشت خون به سیستم تنفسی
• مرطوب شدن راه های تنفسی به خصوص در افرادی که در محیط های خشک دچار مشکل تنفسی میشوند.

عملکرد دستگاه نبولایزر به این صورت است که با عبور هوای تحت فشار قرار گرفته که از لوله ی دستگاه و ایجاد یک فشار منفی، دارویی که به صورت مایع است تبخیر می شود و از طریق یک ماسک مخصوص به دستگاه تنفسی و ریه ی بیمار می رسد. عملکرد دستگاه با برق و باتری است و این مزیت را ایجاد می کند که بیمار در هر مکانی قادر به استفاده از دستگاه باشد. مزایای استفاده از نبولایزر نسبت به داروهای تزریقی و خوراکی عبارتست از:

• استفاده ی راحت تر برای افراد مسن که ممکن است قادر به استفاده از اسپری های دارویی نباشند
• کاربرد راحت برای نوزادان و کودکان، به خصوص کودکانی که از خوردن قرص و شربت خودداری میکنند.
• استفاده ی سریع و آسان در حملات ریوی در منزل
• در حمله ی آسم استفاده از آن نسبت به اسپری آسان تر است زیرا نیاز به نفس عمیق وجود ندارد.
• امکان مخلوط کردن چند دارو در مخزن آن و ارسال آن ها در یک زمان به بیمار وجود دارد.

در استفاده از نبولایزر باید دقت کرد که ماسک دستگاه به خوبی روی صورت قرار بگیرد و تمام بینی و دهان را پوشش دهد. در غیر این صورت مقدار زیادی از داروی بخار شده هدر میرود. هم چنین دستگاه پس از هربار استفاده به خوبی تمیز شود تا از انتقال میکروب و عفونت جلوگیری شود. برای هر دستگاه دستور العمل های ضد عفونی ارائه شده که باید مطابق آن دستگاه استریل شود. در بیشتر موارد یک محلول ضد عفونی توسط پزشک ارائه می شود که لازم است قطعات دستگاه از هم جدا شده و به مدت حدود یک ساعت در این محلول قرار داده شوند. سپس در مجاورت هوا خشک میشوند و برای نوبت بعدی دارو قابل استفاده و ضدعفونی میباشند. برای تمیز کردن روزانه ی دستگاه می توان ماسک و مخرن را از لوله ی دستگاه جدا کرده و با آب و صابون شست. اما لوله ی دستگاه قابلیت تمیز کردن خیلی زیاد ندارد و باید مرتب جایگزین شود.

انواع دستگاه نبولایزر:

نبولایزرها در ۳ مدل پنوماتیک، مش کپ و اولتراسونیک در بازار موجود میباشند:

• نبولایزر پنوماتیک یا جت نبولایزر(Jet Nebulizer):

در این مدل دارو توسط هوای فشرده فعال میشود. برای آن که ذرات دارو بتوانند به برونش ها برسند باید تا اندازه ی ۵ تا ۱۰ میکرون کوچک شوند. در محل ورود هوا به دستگاه، یک فیلتر تعبیه شده است که از ورود ذرات آلودگی و گرد و غبار جلوگیری میکند. لازم است این فیلتر مرتب تمیز شود. هم چنین پمپ هوای دستگاه که با استفاده از برق شهری عمل میکند باید به صورت سالانه کنترل شود.

• نبولایزر با تکنولوژی مش کپ (Mesh Nebulizer):

در این مدل نبولایزر ذرات دارو برای تاثیر بر برونشیول ها باید تا اندازه ی ۲ تا ۶ میکرون کوچک شوند. این ریز شدن ذرات توسط یک صفحه با سوراخ های میکروسکوپی انجام میشود. ذرات دارو به این صفحه پرتاب شده و با عبور از آن ریز میشوند. مزیت این گروه نبولایزرها کوچک بودن آن ها است که باعث انتقال راحت و استفاده از باتری نیز میشود. بهتر است از باتری آلکالاین برای راه اندازه دستگاه استفاده شود.

• نبولایزر اولتراسونیک (Ultrasonic Nebulizer):

در این دستگاه، در صورتی که ذرات دارو تا حدود ۰/۵ تا ۲ میکرون کوچک شوند تاثیرگذار خواهند بود. این وسیله شامل اسیلاتور الکتریک، مبدل اولتراسوند یا کریستال پیزوالکتریک، فن برای خروجی هوت و محفظه ی کوپلینگ میباشد. در شروع کار دستگاه، یک ولتاژ الکتریکی با فرکانس بالا به کریستال پیزوالکتریک اعمال میشود. مبدل پیزوالکتریک این سیگنال را به نوسانات مکانیکی تبدیل می کند. این نوسانات امواج صوتی ای با فرکانس ۲- ۱ مگاهرتز را در محفظه ی کوپلینگ ایجاد میکنند. آب مقطر که در این محفظه قرار دارد، امواج صوتی را به داروی موجود در محفظه ی دارو منتقل میکند. امواج موجب شکل گیری حباب در مایع میشوند و سپس ذرات معلق مایع ایجاد شده و در هوا پراکنده میشوند. با فشار هوای ایجاد شده توسط فن، ذرات دارو به بیرون محفظه هدایت میشوند. هرچه فرکانس بالاتر باشد ذرات ریزتر میشوند.

کوچک شدن ذرات دارد بستگی به نوع دارو و محل اثر آن در ریه دارد. بنابراین بسته به دارویی که پزشک تجویز میکند و قسمتی از ریه که نیاز به دریافت دارو دارد، نوع نبولایزر مشخص میشود.

عملکرد دستگاه نبولایزر:

هوایی که وارد دستگاه میشود در کمپرسور آن فشرده شده و سپس وارد محفظه دارو میشود. با این فشار، داروی مایع تبدیل به ذرات ریز بخار میشود و به ماسک نبولایزر میرسد. اندازه ذرات ایجاد شده بسته به نوع نبولایزر متفاوت است و ذرات با سایزهای مختلف برای درمان بیماری های مختلف استفاده میشوند. در این دستگاه ممکن است داروهای از پیش ترکیب شده قرار داده شوند. یا لازم باشد هر دارو به صورت جداگانه قرار داده شده و تنفس شود.

کاربرد نبولایزر:

این دستگاه برای بیماری ها و مشکلات زیر استفاده میشود:

1. آسم
2. انسداد مزمن ریوی
3. فیبروز کیستیک
4. برونشیت و سایر عفونت های تنفسی
5. احتقان، سینوزیت و سرماخوردگی

استفاده از این دستگاه برای شرایط حاد که بیمار در منزل دچار مشکل ریوی شدید شده و دسترسی به محیط درمانی وجود ندارد مناسب است. در درمان آسم، این دستگاه موثرتر است زیرا مانند اسپری ها بیمار نباید نفس عمیق بکشد. علاوه بر این، استفاده از نبولایزر برای کودکان و نوزادان و هم چنین برای افراد مسن راحت تر است. این دستگاه دارای مزایای زیر میباشد:

• کاهش درد
• کاهش عفونت
• بهبود سرفه
• افزایش عملکرد عضلات تنفسی
• بهبود گردش خون در سیستم تنفسی
• کاهش اسپاسم
• کاهش چسبندگی
• جلوگیری از تجمع ترشحات ریوی
• پاکسازی مجاری تنفسی
• مرطوب کردن راه تنفسی به خصوص برای بیمارانی که در آب و هوای خشک هستند.

اجزای دستگاه نبولایزر:

این دستگاه از قسمت های زیر تشکیل شده است:

1. کمپرسور: کمپرسور هوا را به مخزن دارو وارد میکند و داروی مایع را به بخار یا مه دارو تبدیل مینماید.
2. مخزن دارو: در این مخزن داروها به صورت جدا جدا یا ترکیبی قرار داده میشوند.
3. لوله نبولایزر
4. ماسک: این قسمت، بخار دارو را به دهان و بینی بیمار وارد میکند.
5. فیلتر: فیلترهای دستگاه، انواع آلودگی را از هوایی که وارد دستگاه میشود جدا کرده و از عفونت های دستگاه تنفسی جلوگیری مینمایند.
6. باتری قابل شارژ
7. آداپتور برق

نکات مهم در استفاده از نبولایزر:

1. دستگاه باید روی سطح صاف قرار داده شود.
2. قبل از استفاده باید تمام قسمت های دستگاه تمیز شده باشد تا از عفونت جلوگیری شود.
3. ماسک دستگاه به خوبی روی صورت قرار گیرد و نشتی بخار دارو وجود نداشته باشد.
4. برای استفاده از دستگاه نیاز به زمان کافی حدود ۵ تا ۱۵ دقیقه وجود دارد.
5. بیمار باید صاف بنشیند.
6. پس از استفاده، دستگاه و قسمت های مختلف آن باید بررسی شوند تا برای استفاده بعدی مشکلی نداشته باشند.

نگهداری و تمیز کردن نبولایزر:

دستگاه باید پس از هربار استفاده برای دفعه بعد تمیز و ضد عفونی شود. زیرا اگر به درستی تمیز نشود باکتری ها و میکروب ها درون آن شروع به رشد می کنند و باعث عفونت دستگاه تنفسی میشوند. ماسک باید به صورت روزانه و پس از هر بار استفاده با آب گرم و صابون شسته شده و سپس کاملا خشک شود. لوله دستگاه قابل تمیز کردن نیست. به همین دلیل باید پس از مدت مشخصی تعویض شود. سایر قطعات دستگاه باید در محلول مخصوصی که پزشک آن را توصیه میکند یا داخل سرکه و آب گرم قرار داده شوند و پس از مدت مشخصی شسته شده و خشک شوند سپس داخل دستگاه قرار داده شوند.