کپسول اکسیژن چیست؟

کپسول اکسیژن (‏Oxygen Cylinder‏) در زبان عامیانه کپسول هوا، یکی از ‏پرکاربردترین تجهیزات پزشکی خانگی و بیمارستانی است. این تجهیزات برای بیمارانی که مشکل تنفسی دارند ‏بسیار ضروری و حیاتی است. با توجه به اینکه امروزه بیماری های زیادی ریه و دستگاه تنفس افراد را درگیر کرده ‏و در آن اختلال ایجاد میکنند، تنها راه کمک، سیلندرهای اکسیژن است. کپسول اکسیژن تنفسی انواع مختلفی ‏دارد. اگر با این تجهیزات آشنایی کافی ندارید و نحوه استفاده آن را نمی دانید این مقاله به همه سؤالات شما ‏پاسخ خواهد داد.‏

اجزای کپسول اکسیژن

قبل از اینکه برای شما توضیح دهیم تا پس از خرید کپسول اکسیژن باید چطور از آن استفاده کنید، ابتدا باید با ‏اجزای آن آشنا شوید. اجزای سیلندر اکسیژن در حالت کلی شامل مخزن استوانه ای شکل حاوی گاز اکسیژن در ‏حجم های مختلف و مجموعه مانومتر میباشد. به صورت جزئی تر اجزای سیلندرهای اکسیژن عبارتند از:‏

1. فشارسنج که فشار گاز درون کپسول را نشان میدهد.
2. شیر تنظیم کننده اتوماتیک که فشار اکسیژن داخل کپسول را تا قبل از مانومتر کم میکند.
3. جریان سنج هم نشان دهنده میزان جریان اکسیژن یا همان میزان مصرف آن برحسب لیتر در دقیقه ‏است.
4. پیچ کنترل برای تنظیم مقدار اکسیژن براساس عدد جریان سنج میباشد.
5. شیشه حاوی آب مقطر که برای مرطوب سازی اکسیژن خالص تا قبل از رسیدن به ماسک است.

کپسول اکسیژن چگونه کار میکند؟

پس از آشنایی با اجزای مختلف این تجهیزات پزشکی، باید نحوه استفاده از کپسول اکسیژن را یاد بگیرید. اکثر ‏کسانی که این تجهیزات را خریداری میکنند با نحوه نصب و استفاده از آنها آشنایی ندارند. ‏
بسیاری از شما از ما پرسیده بودید که کپسول اکسیژن را چگونه وصل کنیم و از آن استفاده کنیم و اساسا چطور ‏کار میکند؟ ما هم قصد داریم در این قسمت روش نصب و استفاده از آن را توضیح دهیم.‏

• دقت داشته باشید که ابتدا باید کپسول را صاف بگذارید و اگر کپسول حجیمی خریداری کرده اید روی ‏ترالی بگذارید.‏
• مانومتر را به مخزن اکسیژن وصل کنید. معمولا برای نصب به آچار فرانسه نیاز دارید.‏
• شیشه مرطوب کننده را به مانومتر وصل کنید و تا خط تعیین شده آب مقطر یا آب جوشانده شده سرد ‏بریزید.‏
• یک سر لوله پلاستیکی باید به ماسک یا کانولای بینی وصل باشد. از تا نشدن لوله مطمئن باشید.‏
• برای تنظیم کردن مانومتر، فلومتر یا همان جریان سنج را ببندید. سپس شیر کپسول را باز نمایید.‏
• در مرحله بعدی جریان سنج را تنظیم کنید. دقت کنید عدد فلومتر طبق دستور پزشک باید تنظیم شود.‏
• اکنون میتوانید با اتصال ماسک یا کانولای بینی به بیمار، از آن استفاده کنید.‏

انواع کپسول اکسیژن

بسیاری از افراد تصور می کنند وقتی صحبت از سیلندر اکسیژن و نحوه استفاده از آن می شود، همان تجهیزاتی است که در بیمارستان ها و در بخش های احیا، ‏CCU‏ و ‏ICU‏ مشاهده کرده اند. اما در واقع این کپسول ها ‏انواع مختلفی دارند که کپسول های بیمارستانی یک نوع آن به شمار میروند. البته در کنار انواع کپسول اکسیژن ‏طبی، کپسول صنعتی نیز وجود دارند که برای صافکاری، جوشکاری و غیره استفاده میشوند.‏
انواع کپسول های طبی اکسیژن از لحاظ نوع حالت گاز اکسیژن داخل خود به دو نوع تقسیم میشوند:‏

• کپسول گاز اکسیژن فشرده:

از این نوع کپسول در خانه استفاده می‌شود. وقتی بیرون می‌روید، یک مخزن قابل‌حمل را با خود جابه‌جا میکنید. کپسول اکسیژن گاز فشرده‌شده شامل یک کنسانتره ثابت است که در خانه باید از آن استفاده کنید و یک مخزن کوچک اکسیژن برای استفاده در خارج از خانه وجود دارد. کپسول اکسیژن گاز فشرده یکی از انواع کپسول اکسیژن گاز فشرده‌شده است. این نوع کپسول‌ها یکی از بهترین انواع کپسول اکسیژن گاز فشرده برای افرادی هستند که نیازمند اکسیژن هستند. این نوع کپسول همچنین به‌عنوان یک کپسول اکسیژن استاندارد نامیده میشود. کپسول اکسیژن گاز فشرده‌شده به یک پریز برق وصل میشود و با برق نیز کار میکند. اکسیژن موجود در هوا را می‌گیرد، نیتروژن و ناخالصی‌های موجود در آن را از بین می‌برد و اکسیژن خالص را به شما میدهد. لازم نیست کپسول را از یک مکان خاص سفارش دهید، زیرا از هوای خانه شما استفاده میکند.

کپسول‌های اکسیژن گاز فشرده‌شده مخازن کوچکی هستند. این نوع کپسول‌ها از قبل متناسب با میزان اکسیژن مورداستفاده افراد پر میشوند. این مخازن کوچک باید در رابطه با دستگاه یا تنظیم‌کننده نگهدارنده اکسیژن (OCD) که اکسیژن را در پالس‌ها تحویل میدهد، استفاده شود تا اکسیژن بیشتری در منبع آن ذخیره شود. غلظت اکسیژن با لوله 50 فوت قابل جابه‌جا هستند.

• کپسول اکسیژن قابل‌حمل (POC):

کپسول اکسیژن پرتابل یک کنسانتره‌های قابل‌حمل اکسیژن است حتی در هواپیما و یا آن را به پشت خود ببندید یا کپسول خود را روی چرخ‌ها بکشید. کپسول اکسیژن یک دستگاه الکترونیکی پیچیده است. این نوع کپسول جزء تجهیزات پزشکی هستند که هوای اطراف شمارا به اکسیژن بسیار غلیظ فیلتر میکند که شما می‌توانید از آن تنفس کنید. به همین دلیل، بیشتر غلظت دهنده‌های اکسیژن ارزان نیستند. کپسول‌های اکسیژن قابل‌حمل هزینه‌های بسیار زیادی دارند. مدل‌های خاصی از کپسول اکسیژن قابل‌حمل وجود دارد که نسبت به سایرین ارزان‌تر هستند. دلیل قیمت کمتر این نوع کپسول‌ها به دلیل پایین‌تر بودن مدل این کپسول‌ها است و ویژگی کپسول‌های اکسیژن قابل‌حمل مدل‌بالا را ندارند.

یک وسیله برقی کوچک است که میتواند آن را با یک چرخ حمل کرد. این کپسول با برق معمولی یا باتری کار می‌کند، حتی در یک ماشین با برق آن نیز به‌راحتی شارژ میشود و نیازی به مخزن و پر کردن آن نیست. حداکثر طول لوله برای تحویل مناسب اکسیژن 7 فوت است.

• کپسول اکسیژن قابل‌حمل یا سرپایی:

بعضی افراد نیاز دارند کپسول اکسیژن خود را حمل کنند و بتوانند با اکسیژن خود حرکت کنند، شما می‌توانید یک کپسول اکسیژن قابل‌حمل یا سرپایی را انتخاب کنید. کپسول‌های قابل‌حمل مواردی هستند که میتوانید به‌راحتی در خانه خود حرکت کنید؛ اما آن‌ها معمولاً بیش از 10 پوند وزن‌دارند، بنابراین میتوانند هنگام بیرون آمدن بیش‌ازحد سنگین برای حمل شما باشند. پزشک ممکن است به شما پیشنهاد کند که شما از کپسول نوع E در خانه‌های خود استفاده کنید. این‌یک کپسول بزرگ و سنگین است که می‌تواند در هنگام قطع برق یا به‌عنوان پشتیبان از آن استفاده کنید.اگر پزشک شما میزان بالاتری از جریان را تجویز کند (4 لیتر در دقیقه یا بیشتر)، به تجهیزات بیشتری نیاز دارید که اکسیژن را در جریان مداوم در اختیار شما قرار دهد.

کپسول اکسیژن سرپایی، سیلندرهای کوچک آلومینیومی یا ظروف اکسیژن مایع هستند که شما با استفاده از OCD از این نوع کپسول‌ها استفاده می‌کنید. وزن آن‌ها کمتر از 10 پوند است. همان‌طور که از نام آن مشخص است، آن‌ها طراحی شدند تا بتوانید آن‌ها را با خود به همراه داشته باشید. اگر قرار باشد 2 لیتر اکسیژن در دقیقه از بین بروند، حدود 4 تا 6 ساعت زمان لازم دارد.

• کپسول گاز اکسیژن مایع:

تمام کپسول‌های اکسیژن مایع از دو مؤلفه اساسی تشکیل شدند که شامل مخزن و قابلیت حمل است. یک کپسول اکسیژن مایع، اکسیژن را با غلظت بالایی در اختیار افراد قرار میدهد و به برق نیاز ندارد. این کپسول معمولاً در محیط خانه کاربرد ایستاده دارد و حاوی اکسیژن مایع واقعی است. کارکرد اصلی کپسول اکسیژن، پر کردن واحدهای قابل‌حمل اکسیژن مایع برای مصرف‌کننده اکسیژن است تا هنگام فعال بودن یا دور از خانه بودن، از آن استفاده کند. همچنین، کاربرد اکسیژن مایع این است که میتواند جریان مداوم را مستقیماً از مخزن تنفس کند. هنگامی‌که برق قطع میشود فرد میتواند به‌عنوان منبع اضطراری اکسیژن استفاده کند. این نوع از کپسول‌ها نیز قابلیت حمل را نیز دارند. شما مخزن قابل‌حمل را از مخزن ثابت خانه پر میکنید.

مخزن کوچکی دارد و قابل شارژ مجدد است که در صورت نیاز به اکسیژن می‌توان مخزن اکسیژن را دوباره پر کرد. مخزن اکسیژن با لوله 50 فوت جابه‌جا میشود. کپسول اکسیژن مایع معمولاً از سایر کپسول‌های اکسیژن مخزنی بزرگ‌تر دارد که وزن آن بیش از 55 کیلوگرم و قد بیش از 75 سانتیمتر (30 اینچ) است. مخازن بسیار سرد هستند، بنابراین باید هنگام پر کردن مخازن مراقب آن‌ها باشید. شرکت تحویل کپسول اکسیژن مایع تقریباً هر 2 هفته یک‌بار کپسول اکسیژن شمارا پر میکند.

در دسته بندی دیگر این کپسول ها را از لحاظ حجم و سایز به گروه های مختلف تقسیم میکنند:

• کپسول اکسیژن یکبار مصرف:

حجم این تجهیزات بسیار کم و حدود 2 لیتر است. این کپسول ها ‏فقط برای مواقع اضطراری که امکان شارژ مجدد برای چند ساعت وجود ندارد یا گاز ‏داخل کپسول تمام شده و دسترسی ندارید مناسب هستند. به این تجهیزات کپسول اکسیژن جیبی هم ‏می گویند که به دلیل حجم کم و حمل راحت آنهاست ولی عملا جیبی نیستند. مناسبترین نام برای آنها ‏کپسول اکسیژن همراه است که البته برای حجم 2.5 لیتری هم اطلاق میگردد.‏

• کپسول 2.5 لیتری:

این تجهیزات تنفسی هم به کپسول اکسیژن پرتابل معروف هستند چون حجم و ‏سایز کمی دارند. از این تجهیزات برای کودکان و نوزادان، کوهنوردی و یا شرایط اورژانسی استفاده می‏کنند.‏

• کپسول 5 لیتری:

این تجهیزات برای استفاده در اتومبیل یا آمبولانس استفاده میشوند. معمولا بین ‏‏3 تا 4 ساعت شارژ دارند و می توانند اکسیژن رسانی داشته باشند.‏

• کپسول 10 لیتری:

 به این نوع تجهیزات تنفسی، کپسول اکسیژن خانگی و کلینیکی هم میگویند. در ‏صورتی که میزان مصرف اکسیژن در دقیقه بین 1 تا 2 لیتر باشد، میتوانید بین 8 تا 10 ساعت به شکل ‏پیوسته از آن استفاده نمایید.‏

• کپسول 20 و 40 لیتری:

 به این تجهیزات تنفسی، کپسول اکسیژن بیمارستانی هم میگوییم که ‏بسته به نوع بیمار و میزان مصرف تجویز شده توسط دکتر، تا ساعت های طولانی قابل استفاده است.‏

در هر مورد متوجه شدید که کپسول اکسیژن چند ساعت کار می کند. قبل از اتمام کامل گاز اکسیژن نسبت به ‏شارژ مجدد آن اقدام کنید.‏

1-‏ کپسول اکسیژن با مانومتر گزینه مناسب تری برای خرید می باشد و نیازی به تهیه مجزای آن ‏نخواهید داشت.‏
‏2-‏ کپسول اکسیژن برای بیماران کرونایی حتما باید در حداقل حالت ممکن 10 لیتری باشد.‏

مزایا و معایب

مزایای استفاده از کپسول اکسیژن برای بیمارانی که مشکل تنفسی به شکل حاد یا مزمن، موقتی یا دائمی دارند ‏بسیار حیاتی و ضروری است. در این بیماران چون عملکرد ریه ها مختل شده این تجهیزات پزشکی به آنها کمک ‏می کنند. بسته به شدت و نوع بیماری میزان نیاز هر بیمار به این تجهیزات متفاوت است اما استفاده از آنها غیر ‏قابل جایگزین میباشد.‏

آیا استفاده از کپسول اکسیژن ضرر دارد؟

 استفاده از این کپسول ها در صورتی که تجویز پزشک باشد هیچ گونه ‏ضرری نخواهد داشت. همانطور که در این مقاله گفتیم این تجهیزات برای کمک به زنده ماندن افرادی است که مشکل ‏تنفسی دارند مخصوصا که در بیماران کرونایی بسیار حیاتی است و تا بهبودی کامل به آن نیاز دائمی دارند.‏
عوارض استفاده از کپسول اکسیژن زمانی بروز پیدا میکند که خودسرانه از آن استفاده کنید یا مصرف اکسیژن ‏بالاتر از حد نیاز بیمار و بالاتر از میزان تجویزی توسط پزشک باشد. در این صورت ریه ها به استفاده از ‏اکسیژن خالص عادت کرده (تنبلی ریه) و فرد توانایی عادی خود را برای تنفس عادی هوای پیرامون از دست ‏خواهد داد.‏

حتی در برخی موارد استفاده بیش از اندازه یا خودسرانه باعث مسمومیت با گاز اکسیژن میگردد که بسیار ‏خطرناک است. به همین دلیل چنانچه همه موارد تحت کنترل و طبق تجویز پزشک باشد هیچ خطری سلامت ‏شما را تهدید نخواهد کرد و هیچ گونه عوارضی نخواهد داشت.‏

نکات ایمنی

برای استفاده از کپسول اکسیژن باید نکات ایمنی این تجهیزات تنفسی که موارد بسیار مهمی هستند را رعایت ‏کنید که در ادامه به صورت تیتروار اشاره کرده ایم:

• ‏در صورتی که استفاده شما بیشتر از 2 هفته باشد، باید هر 2 هفته یکبار ماسک و لوله اکسیژن شستشو ‏داده شوند؛
• کپسول اکسیژن و روغن، الکل و تینر نباید با یکدیگر تماس داشته باشند.
• ضمنا از نگهداری کپسول در ‏کنار گرمای زیاد مثل شومینه خودداری کنید.‏
• موقع استفاده استفاده به هیچ وجه سیگار نکشید.
• اگر احیانا کپسول به زمین برخورد کرد یا افتاد فورا شیر آن را ببندید هر چند معمولا محافظ برای این تجهیزات تعبیه شده است.
• چنانچه احساس سردرد شدید، سرگیجه و کبودی ناخن و لب، مصرف اکسیژن را قطع کرده و به ‏پزشک اطلاع دهید.
• کپسول ها همیشه باید به شکل عمودی نگه داشته شوند و موقع حمل نمونه های بیمارستانی حتما از ‏ترالی کمک بگیرید و آنها را روی زمین غلت ندهید.
• هر زمان که نیاز به کپسول نیست کلاهک محافظ را بر روی آن قرار دهید و شیر آن را ببندید.
• به منظور جریان پیدا کردن بهتر هوا درب اتاق باز باشد.

دستگاه اکسیژن ساز بخریم یا کپسول های اکسیژن

بسیاری از افراد سؤال میپرسند که کپسول اکسیژن یا اکسیژن ساز؟ کدام یک را بخریم و مناسبتر هستند؟ برای ‏پاسخ به این سؤال بهتر است که مقاله ای دستگاه اکسیژن ساز را مطالعه نمایید. اما به طور کلی دستگاه اکسیژن ‏ساز عملکرد دائمی دارند چون از هوای اطراف برای ساخت اکسیژن استفاده می کنند. از طرفی خطر انفجار هم ‏ندارند.‏

اما از طرفی هم عملکرد کپسول های اکسیژن وابسته به جریان برق یا باتری نیست و نیازی هم به تنظیم کردن ‏ندارند. اگر هزینه اولیه خرید برای شما مهمتر است و نیاز دائمی ندارید، سیلندرها گزینه بهتری هستند در غیر ‏این صورت هزینه بیشتر ابتدایی دستگاه های اکسیژن ساز در دراز مدت مقرون به صرفه تر خواهد بود.‏

به همین دلیل دقیقا نمیتوان گفت که کدام یک بهتر هستند و همه چیز بستگی به نیاز شما به استفاده از ‏اکسیژن و همچنین بودجه شما خواهد داشت.‏